Przewiń na górę
© 2018-2023 getart.com.pl

Na czym polega osobowość twórcza?

Kim jest artysta?

W ogólnym ujęciu, można opisać go jako jednostkę tworzącą sztukę. Jest to osoba, której często są obce narzucone normy i standardy. Artysta kształtuje swoje dzieła na podstawie własnej koncepcji, co przekłada się na poczucie niezależności w jego pracy, nadając jej jednocześnie unikalny charakter. Jednakże, czy jest możliwe zdefiniowanie artysty i określenie jego cech osobowości?

Badania nad osobowością twórczą artystów pokazują, że można wyróżnić trzy podstawowe pojęcia, które dotyczą tej grupy ludzi:

  1. Podstawowym elementem osobowości jest zbiór względnie stałych czynników, rozwijających się w trakcie życia i związanych z indywidualnością jednostki, spójnością jej celów i realizacją zamierzeń. Kluczową zasadą jednolitości jednostki jest jej “ja”, manifestujące się w doświadczeniach, podjętych działaniach i podejmowanych decyzjach. Te aspekty wpływają na kształt osobowości, nadając jej określony charakter. Istnieje również nieświadoma sfera psychiki, zawierająca popędy i uczucia, a także różnorodne siły i zdolności, które, choć nie znajdują bezpośredniego wyrazu w życiu świadomym, mają pośredni wpływ na decyzje jednostki. 
  2. Osobowość twórcza artysty opiera się na indywidualnych predyspozycjach jednostki, wymagających dalszego rozwijania. Konieczne jest stworzenie warunków, w których te predyspozycje mogą się przejawiać jako siły twórcze. Elementy składające się na ukształtowaną osobowość twórczą obejmują czynniki bezpośrednio warunkujące podjęcie i kontynuację twórczości, a także kształtujące charakter powstających dzieł. Te elementy mają swoje korzenie w podstawowej strukturze osobowości jednostki. Specyficzna wrażliwość estetyczna, typ uczuciowości, oryginalność wizji świata i bogactwo wyobraźni są czynnikami, które znajdują odzwierciedlenie w stworzonych dziełach. Z kolei cechy charakteru, takie jak wytrwałość, zdolność do skupienia, zaangażowanie w sprawy sztuki i poczucie odpowiedzialności, stanowią warunki pracy twórczej. Ocena osobowości twórczej może być dokonywana poprzez analizę obserwowalnych wskaźników, takich jak stworzone dzieła czy wypowiedzi artysty, a także poprzez obserwację jego zachowania. 
  3. Pojęcie podmiotu sprawczego dzieła sztuki obejmuje zarówno konkretne dzieło, jak i całość twórczości danego artysty. Wszystko, co wyraża się w dziełach, jest ukazywane z perspektywy wyznaczonych aktów realizacyjnych, obejmujących proces twórczy danego artysty.

Osobowość o cechach twórczych zaznacza się w charakterystyczny sposób już w okresie dziecięcym. Wiele badań przeprowadzonych przez naukowców, takich jak Getzels, Holland, Jackson, Oldham, Stern, Torrance (cytowane za Popek, 1998), pozwoliło zidentyfikować specyficzne cechy osobowości u dzieci o zdolnościach twórczych. Chociaż wysoki iloraz inteligencji występuje u nich często, nie jest to jednak regułą. Dominuje u nich myślenie dywergencyjne nad konwergencyjnym, obfitość wyobraźni i kreatywnych fantazji, silna trwałość uwagi oraz pojemna pamięć. Istotnym elementem jest także wysoki stopień emocjonalnej wrażliwości. Te dzieci wykazują większą niż przeciętna skłonność do urazów psychicznych i kompleksów. Pomimo nadwrażliwości, przejawiają ponadprzeciętną odporność w sytuacjach stresowych, co czasem może przejawiać się zarozumiałością i arogancją. Takie zachowania stanowią formę obrony ich własnej odrębności. W relacjach z rodzicami i nauczycielami wykazują tendencję do postaw nonkonformistycznych. Dzieci uzdolnione twórczo szybko rozwijają samodzielność, przejawiając wcześnie trwałe i pogłębione zainteresowania. Wprowadzają fantastyczne pomysły, wykraczające znacznie poza szkolne obowiązki, oraz wykazują skłonność do zabawy i twórczej pracy w izolacji, nawet od swoich rówieśników i rodziców. Są spontaniczne, ekspresywne, wytrwałe i konsekwentne w działaniu.

Pomimo mocnego podłoża biogenetycznego zdolności twórczych, te cechy ujawniają się i rozwijają jedynie w sprzyjających warunkach. Kluczowe jest wcześniejsze i trafne wykrycie uzdolnień oraz stworzenie społecznych i materialnych warunków dla ich rozwoju, zachowując jednocześnie swobodę twórczą dzieci. To istotne, ponieważ nadmierne sterowanie procesem twórczym przez nauczycieli stanowi główny czynnik hamujący rozwój uzdolnień i osobowości twórczej dziecka (Popek, 1998).

Ciekawą i kontrowersyjną koncepcję dotyczącą artystów prezentuje teoria “ludzi genialnych” Kretschmera (cytowane za: Gołaszewska, 1998). Twierdził on, że każdy twórca charakteryzuje się zaburzoną równowagą psychiczną, a pewne aspekty ludzkiej natury rozwijają się u nich w specyficzny sposób. Według niego artysta to jednostka, która spontanicznie poszukuje innowacji, dąży do przekształcania form i odczuwa świat inaczej niż przeciętni ludzie, co odróżnia go od tych, którzy nie są artystami.

Proces twórczy artysty cechuje złożona struktura, w której istotne są aspekty psychofizyczne oraz jego różne fazy, obejmujące pierwszą inspirację, wywołującą pobudzenie inwencji twórczej, aż po dystans, jaki artysta zachowuje wobec ukończonego dzieła. Zatem w procesie twórczym zaangażowane są zarówno świadomość artysty, jak i czynności prowadzące do stworzenia dzieła. Dlatego proces ten można podzielić na dwie fazy: przeżyciową i realizacyjną.

Co skłania artystę do tworzenia? Inspiracją może być kontakt ze światem rzeczywistym lub z innymi dziełami. Często artysta działa pod wpływem własnych przeżyć, pragnąc nadania formy i urzeczywistnienia obrazów wyobraźni. W dalszych etapach procesu realizacyjnego kształtuje się zamiar artystyczny, czyli projekt stworzenia dzieła o określonej tematyce i rodzaju, przy użyciu wybranych środków.

Rozpatrując proces twórczy, jego strukturę oraz udział zaangażowanej świadomości, wyróżnić można trzy zasadnicze typy omawianego procesu:

  1. Typ intuicyjny cechuje się ściśle splecionymi fazami przeżyciową i realizacyjną, gdzie kolejne etapy związane z tworzeniem dzieła są wykonywane bez dłuższego namysłu, spontanicznie, z przekonaniem, że podjęte decyzje są słuszne. Artysta, pogrążony w procesie tworzenia, zdaje się nie zdawać sobie sprawy z faktu, że jest zajęty pracą. Proces twórczy o charakterze intuicyjnym zazwyczaj trwa stosunkowo krótko, towarzyszy mu jednak silne napięcie psychiczne, co prowadzi do utraty poczucia proporcji czasu i wysiłku. 
  2. Typ refleksyjny charakteryzuje się skomplikowaną strukturą twórczości oraz znacznym udziałem intelektu. W fazie przeżyciowej każdy krok jest stale kontrolowany, towarzyszy mu niepokój związany z poszukiwaniami i rodzi się wiele wątpliwości. Artysta dąży do doskonałości dzieła, powstrzymując swoje pragnienie wyrażenia osobistej uczuciowości w dziele. 
  3. Typ behawioralny wyróżnia się tym, że artysta pragnie natychmiast przekształcić swój pomysł i wizję w dzieło sztuki. Twórca podejmuje spontaniczny akt kreacyjny, nie mając jeszcze pełnego zrozumienia, jak będzie wyglądało jego dzieło. W jego procesie twórczym siłą napędową jest ogólny zamysł dzieła, przekonanie, że skierowane działanie przyniesie konkretne rezultaty.

Badacze zajmujący się analizą procesu artystycznego sformułowali teorie twórczości artystycznej:

  1. Teorię natchnienia przedstawiającą pogląd, że twórca osiąga efekty w pracy artystycznej nie poprzez swoją wiedzę i doświadczenie, lecz za sprawą czynników trudnych do wytłumaczenia racjonalnie. Te elementy wkraczają w życie w nieoczekiwanych momentach, nadając procesowi twórczemu wzmożony potencjał. Ten proces zaznacza się tajemniczością, niepodległością od całkowitej kontroli człowieka, gdzie kluczową rolę odgrywa nie w pełni uświadomiona potrzeba wynikająca z wnętrza jednostki. 
  2. Teorię twórczości jako pracy, opartą na przekonaniu, że kluczową cechą decydującą o sukcesie wysiłków artystycznych jest znajomość norm charakterystycznych dla sztuki. Utrzymywanie tej wiedzy wymaga osobistego zaangażowania i wysiłku. Dla twórcy staje się niezbędne solidne opanowanie rzemiosła artystycznego. 
  3. Teorię twórczości jako ekspresji osobowości, gdzie kluczową rolę odgrywają siła wyobraźni oraz pragnienie wyrażenia wewnętrznych napięć o charakterze duchowym. Sztuka staje się narzędziem, które artysta wykorzystuje do wyrażenia siebie, spontanicznego ujawnienia silnych emocji, które towarzyszą mu w procesie tworzenia.

Podejście do twórczości, które zakłada, że rezultaty pracy artystycznej są efektem czynników trudnych do wytłumaczenia racjonalnie, szczególnie dobrze tłumaczy aktywność artystów ludowych, na których chciałbym się skoncentrować w kolejnej części przedstawianego tekstu.

Twórcy ludowi zazwyczaj mają swoje korzenie w konkretnej społeczności. Są samoukami, związani swoją twórczością z wsią lub małym miasteczkiem, a także z własnym środowiskiem. Ludowy artysta to jednostka wrażliwa na kulturę swojego pochodzenia, która nie tylko ją odczuwa, ale również tworzy, wzbogacając ją i utrzymując trwałą więź ze swoim otoczeniem (Panek, 1998).

Twórcy ludowi formują folklor, składający się z wiedzy i artystycznych umiejętności danej społeczności. Ten folklor przechodzi świadomość członków społeczności ustnie, przekazywany między nimi. Rozwija się i zmienia wraz z ewolucją lokalnej społeczności.

W sztuce ludowej kluczowym elementem jest opanowany przez twórcę warsztat, przekazywany głównie poprzez tradycję. Oznacza to wykorzystywanie i kontynuowanie przez artystę wzorców ludowych tradycyjnych dla regionu, w którym żyje. Tworzy przeważnie dla siebie i najbliższych, czerpiąc radość ze swojej sztuki, kierując się uczuciem, co nadaje jego dziełom specyficzny urok. Do niedawna artyści ludowi działali przede wszystkim dla siebie i swoich sąsiadów. Dopiero zainteresowanie mieszkańców miast, zwłaszcza tych odwiedzających obszary, gdzie rozwija się sztuka ludowa, sprawiło, że większa liczba osób miała dostęp do dzieł, które wcześniej były zarezerwowane dla nielicznej grupy odbiorców. Sztuka ta zdobyła popularność ze względu na charakterystyczny styl, który jest rozpoznawalny w każdym regionie, gdzie powstają dzieła, a jej wartość wynika z tego, że artyści w swojej twórczości zachowali pewien styl kształtowany przez szereg pokoleń. Każdy z twórców, choć żyje w określonej społeczności, ma swój indywidualny świat, ograniczony doświadczeniami, przekonaniami i przeżyciami, które wpływają na charakter jego dzieł.

Podsumowanie

Podsumowując, można stwierdzić, że osobowość artysty kształtuje wiele czynników, które determinują jego unikalność. Specyficzna wrażliwość estetyczna, oryginalna wizja świata to preferencje, które umożliwiają kreację niepowtarzalnych dzieł, posiadających charakter sztuki. Cechy charakteru, takie jak wytrwałość czy zdolność koncentracji, są warunkiem pracy twórczej. Nieograniczona wyobraźnia i pragnienie wyrażenia wewnętrznych napięć sprawiają, że sztuka staje się narzędziem wyrazu dla artysty, który ujawnia silne emocje towarzyszące mu w procesie tworzenia. Dzięki swojej oryginalności artysta zdobywa wielbicieli, którzy dzięki jego twórczości mogą doświadczać różnorodnych aspektów duchowego bogactwa. Dla równie uzdolnionych osób może on być inspiracją do własnej, niepowtarzalnej twórczości.

Related posts

Zostaw Komentarz