Abstrakcjonizm to kierunek w sztuce, który rozwijał się od początku XX wieku, a zwłaszcza po I wojnie światowej, jako wyraz sprzeciwu wobec jej okrucieństwa. Wpłynął także na rzeźbę czy architekturę, jednak główną formą abstrakcjonistycznej ekspresji były obrazy. Abstrakcja – pojęcie, od którego nazwę zaczerpnął abstrakcjonizm pochodzi od łacińskiego abstractio, czyli oderwanie. Obrazy abstrakcyjne miały więc za zadanie ukazywać obiekty całkowicie oderwane od rzeczywistości, a nie takie, które ją naśladują. Podobnie rzecz się miała z naturą, chociaż ta akurat mogła służyć jako źródło inspiracji. Dziś sztukę abstrakcyjną określa się wieloma terminami, na przykład: obrazy nowoczesne, abstrakcje, malarstwo niefiguratywne.
Malarze abstrakcyjni szukali nowych form wyrazu, dlatego skupiali się na takich elementach jak kolor, plama, linia czy kształt geometryczny. Napięcie w dziele powstawało dzięki zestawieniu tych detali, dając efekt spokoju i ukojenia lub wręcz przeciwnie – dynamiki, niepokoju, często także dużej dekoracyjności w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. To dlatego taką popularnością cieszą się dziś abstrakcyjne obrazy na ścianę, zarówno dzieła współczesne, jak i reprodukcje klasyków.
Prekursorami kierunku byli Wassily Kandinsky, Hilma af Klimt oraz Edward Munch, a ich abstrakcje, obrazy które namalowali, zapisały się na zawsze w historii sztuki światowej. Sam abstrakcjonizm dzieli się na dwa podnurty – abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny. Pierwszy wykorzystuje głównie, jak sama nazwa wskazuje, podstawowe figury geometryczne, a znakomitym jego przykładem jest obraz olejny – abstrakcja Kandinsky-ego „Miękkie serce”. Abstrakcjonizm niegeometryczny, nazywany też organicznym, uważany jest za nurt znacznie cieplejszy i bardziej emocjonalny. Dzieło sztuki ma tu bowiem stanowić ekspresję wewnętrznych przeżyć artysty. Rozwinął się zwłaszcza w Ameryce dzięki twórczości Jacksona Polloca, na podstawie którego twórczości powstają dziś liczne obrazy akrylowe. Abstrakcja „Blue poles” z 1952 roku czy „Rytm jesieni” z 1905 należą do najchętniej kopiowanych.
Innymi ważnymi przedstawicielami abstrakcjonizmu są Roger Bissière, Theo van Doesburg, Lucio Fontana, Sam Francis, Nahum Gabo, Vilmos Huszár, Paul Klee, Yves Klein, František Kupka, El Lissitzky, Piet Mondrian, Mark Rothko, Sophie Taeuber-Arp, Victor Vasarely, Enrico Accatino, Kazimierz Malewicz a z Polaków, Mikołaj Wołkowycki, Henryk Stażewski, Stanisław Fijałkowski czy Stefan Gierowski. Dzieła wszystkich tych artystów są bardzo chętnie kupowane dziś jako obrazy na płótnie, abstrakcja bowiem to bardzo popularny temat wykorzystywany często w dekoracji wnętrz.
Współczesny abstrakcjonizm jest nurtem bardzo pojemnym, a malarstwo abstrakcyjne – obrazy które tworzone są w obrębie tego kierunku – dają wyraz istnienia wielu kolejnych odnóg.
Na przykład konstruktywizm, którego głównym wyróżnikiem jest dyscyplina formalna ograniczająca środki wyrazu do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej. Wzajemne oddziaływanie tych form ma wywoływać wewnętrzne napięcie w kompozycji obrazu. Konstruktywizm zawdzięcza nazwę podejściu do budowania dzieła jako konstruowania całości z określonych elementów. Nurt ten miał ogromny wpływ na architekturę, zwłaszcza na prace słynnego Le Corbusiera (właściwie: Charles-Édouard Jeanneret-Gris), którego dzieła w modernistycznym stylu międzynarodowym poprzedził właśnie konstruktywizm i abstrakcjonizm. Obrazy konstruktywistyczne, które warto by wymienić, to „Figuras a Cinco Colores” Joaquína Torresa Garcíi, „Suprematyzm”. Dwuwymiarowy autoportret” Kazimierza Malewicza czy słynne „Kwadraty” Pieta Mondriana („Kompozycja w czerwieni, żółci, błękicie i czerni”, „Tableau I”, „Kompozycja z czerwonym, żółtym, niebieskim, czarnym i szarym” itd.).
Inne podnurty abstrakcjonizmu to suprematyzm – poszukiwanie istoty odwzorowania, swego rodzaju „malarskiego atomu”; neoplastycyzm (De Stijl) – wykorzystywanie wyłącznie linii poziomych i pionowych oraz jedynie sześciu barw: czerwonej, niebieskiej, żółtej, białej, czarnej i szarej; Bauhaus w architekturze; optical art (Op Art) – kierunek w grafice, modzie, sztuce użytkowej i malarstwie, którego zadaniem jest oddziaływanie na oko widza, a nie na jego intelekt czy emocje; minimal art; informel (ekspresjonizm abstrakcyjny, action art, taszyzm) ze swoim dążeniem do swobodnej ekspresji poprzez stosowanie barwnych plam, linii itp., nie poddanych rygorom kompozycyjnym; kinetyzm – kierunek w sztuce współczesnej koncentrujący się na zagadnieniu ruchu, którego przejawem jest tworzenie tak zwanych mobili, czyli konstrukcji artystycznych, których elementy poruszają się.
Znane obrazy abstrakcyjne, które warto wymienić to wszystkie „Kompozycje” Pieta Mondriana, „Broadway Boogie Woogie tegoż, „Żółty – Czerwony – Niebieski” Kandinsky-ego, „Żółte znaki” Paula Klee czy „No. 6 (Violet, green and red)” Marka Rothko – jeden z najdroższych obrazów świata wylicytowany w 2014 roku za 186 mln dolarów.
Sztuka abstrakcyjna rozwija się intensywnie do dziś, a oprócz rzeźb i mobili jej główny wyraz stanowią obrazy współczesne – abstrakcja jest bowiem jednym z najbardziej popularnych obecnie prądów artystycznych. Abstrakcje malarskie zdobią ściany najsłynniejszych galerii, ale też prywatnych mieszkań i domów. Główna część twórczości wielu młodych artystów to właśnie obrazy abstrakcyjne – sprzedaż tych dzieł liczy się dziś rocznie w milionach dolarów.
